15 Σεπτεμβρίου 2010

Φιλοσοφικές και λογοτεχνικές ανησυχίες: eucatastrophe!

Eucatastrophe! Αυτή η μικρή, ασήμαντη λεξούλα είναι επινόηση του Τόλκιν, ενός μεγάλου πανεπιστημιακού καθηγητή γλωσσολογίας και ίσως του μεγαλύτερου μυθοπλάστη ολόκληρης της Δύσης. Δεν χρειάζεται νομίζω να πω πολλά για τον ίδιο, έχει χυθεί ήδη πολύ μελάνι για τα επιτεύγματα και τη μοναδική τεχνική του. Αυτό που εγώ θαυμάζω στον Τολκιν, ως απλή αναγνώστρια, είναι η ικανότητα του να επινοεί πρώτα τις λέξεις και μετά την ιστορία τους. Αυτό όμως που πραγματικά μου αρέσει στον Τόλκιν, ως ερασιτέχνης δημιουργός, είναι η ικανότητα και το πείσμα του, η εσωτερική του ανάγκη, αν θέλετε, να αφοσιωθεί σε κάτι τόσο μεγάλο και πολύπλοκο, όσο η 3λογία του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, δίχως λεπτό να σκεφτεί τους αναγνώστες του.


Ο Τόλκιν –όπως λένε όσοι έχουν μελετήσει το έργο και τη βιογραφία του- ξεκίνησε να γράφει μόνο και μόνο επειδή δεν έβρισκε τις σωστές ιστορίες να διαβάσει, που θα τον ικανοποιούσαν ως αναγνώστη. Επίσης, εξαιτίας της εκτεταμένης γνώσης του στη γλωσσολογία και κατ’ επέκταση την Άγγλο-σαξονική μυθολογία, γνώριζε πως υπήρχε ήδη ένα κενό στην ιστορία του λαού του, το οποίο θα μπορούσε να γεμίσει, και το εκμεταλλεύτηκε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Με άλλα λόγια, τα κίνητρα του για να γράψει ήταν καθαρά εσωτερικής φύσης, αφορούσαν αποκλειστικά δικά του ενδιαφέροντα (όπως η γλώσσα, ο μύθος και η ιστορία) και ανάγκες (όπως η ανάγνωση καλών ιστοριών).

Επιπρόσθετα, ο τρόπος που επέλεξε να γράψει τις ιστορίες του επιβεβαιώνει όλα τα παραπάνω: η τριλογία του Άρχοντα είναι χωρισμένη σε βιβλία, τα οποία ακολουθούν την πορεία διαφορετικών χαρακτήρων, χωρίς απαραίτητα να σέβονται τη χρονολογική σειρά των γεγονότων ή την ανάγκη του σύγχρονου αναγνώστη για σασπένς στην πλοκή. Ο Τόλκιν βέβαια δεν έχει ανάγκη δημιουργίας σασπένς στις ιστορίες τους –αν και η πλοκή τους παραμένει συναρπαστική χωρίς πολλά τερτίπια και λογοτεχνικά τεχνάσματα- απλά επειδή έχει με το μέρος του δυο σημαντικά στοιχεία: πρώτον τη δημιουργία συναρπαστικών χαρακτήρων και δεύτερον τη σύλληψη μιας πολύ καλής ιστορίας, την οποία και διηγείται με τέτοιο τρόπο, ώστε να μαγνητίζει τον αναγνώστη.

Αυτή η ανάρτηση όμως δεν έχει ως σκοπό της τον έπαινο και την ανάλυση της λογοτεχνικής ιδιοφυίας του Τόλκιν, αυτό είναι δουλειά των επαγγελματιών της λογοτεχνίας και των καθηγητών του πανεπιστημίου. Εγώ θέλω να μείνω κολλημένη στον όρο που δημιούργησε ο Τόλκιν για να χαρακτηρίσει την κορύφωση της δράσης στην πλοκή των έργων του, αυτή τη μικρή λεξούλα –eucatastrophe- που όμως μέσα της κλείνει τόση μεγάλη ελπίδα! Ο όρος δημιουργήθηκε για να σημάνει τη ξαφνική αλλαγή των γεγονότων σε μια ιστορία, η οποία, κόντρα στο σχεδόν σίγουρο αφανισμό των ηρώων που υπονοεί η έως τότε πλοκή, σηματοδοτεί εν τέλει την αναπάντεχη σωτηρία τους. Το μυστικό και η διαφορά αυτού του όρου, σε σχέση με τον όρο «από μηχανής θεός», είναι ότι η σωτηρία των πρωταγωνιστών δεν έρχεται από ένα θεϊκό πρόσωπο, που με την παρέμβασή του έδινε μια λύση στο αδιέξοδο, αλλά μέσα από τους ίδιους τους ήρωες και την έως τότε πλοκή του έργου.

Αν φανταστούμε λοιπόν πως για μια στιγμή, όλοι εμείς είμαστε οι μικροί, ασήμαντοι ήρωες των δικών μας καθημερινών μύθων, όπως οι ήρωες του Τόλκιν, και ζούμε το δικό μας προσωπικό δράμα, που όμως, γεωγραφικά τουλάχιστον, μας φέρνει όλους κοντά, μια και ζούμε στην ίδια χώρα, με τα ίδια ερεθίσματα, τα ίδια προβλήματα και λίγο-πολύ τις ίδιες ανησυχίες, μήπως δεν είναι δυνατό –λέω εγώ τώρα- να υπάρξει κάποια στιγμή και για εμάς η δική μας, συλλογική eucatastrophe;

Ξεκινάω αυτό το Φθινόπωρο λοιπόν έτσι, με αυτή την τόσο παράξενη ανάρτηση, διότι θέλω να φέρω την τέχνη πιο κοντά στη ζωή. Μέσα στην απελπισία των ημερών, όπου το μέλλον μας μοιάζει προδιαγεγραμμένο από τα οικονομικά επιτελεία του πλανήτη και η καθημερινότητα μας συχνά τυλίγεται σαν θηλιά γύρω από το λαιμό μας, εμποδίζει την ανάσα μας και στρεβλώνει την κρίση μας, εγώ κρατώ την ουσία της σκέψης ενός μεγάλου καλλιτέχνη και ενός χαρισματικού δασκάλου: ακόμη και ο πιο ασήμαντος άνθρωπος του πλανήτη μπορεί να αλλάξει το ρου της ιστορίας και ακόμη και στις πιο δύσκολες και ζοφερές στιγμές της ζωής μας υπάρχει ελπίδα.

Δεν θα ευχηθώ λοιπόν καλό Φθινόπωρο, θα πω απλά eucatastrophe στη ζωή όλων μας.

8 σχόλια:

Ioanna είπε...

Πολύ καλό κείμενο! Μου αρέσει αυτή η ερμηνεία της "γλυκιάς καταστροφής". Ο Τόλκιν είναι μεγάλος συγγραφέας στο είδος του!. Επίσης, σου έχω μία πρόσκληση για παιχνίδι! Έλα να παίξουμε! Το παιχνίδι λέγεται "10". Οι κανόνες είναι απλοί. Βρίσκονται στην ανάρτηση μου. Είμαι σίγουρη ότι θα σου αρέσει!

Καλό σου βράδυ :)

Dimos είπε...

Η ευχή σου βγαίνει απο καρδιάς. Για αυτό σε ευχαριστώ κι ανταποδίδω.

Φαίνεται ότι ο Τόλκιν, εκτός από μεγάλος δάσκαλος και γλωσσοπλάστης, ήταν και τρομερά αισιόδοξος ως άνθρωπος.

Πάντως γενικά αυτή πρέπει να είναι η αντιμετώπιση των πραγμάτων. Όπως λέει και ο λαϊκός θυμόσοφος, κάθε γκρέμισμα είναι αφορμή για ένα καινούριο χτίσιμο.

Makis Del είπε...

eksairetiko keimeno dimo...kai episis exeis ena diaforetiko tropo grafis . to blog sou einai toulaxiston diaforetiko...pera apo tin amesotita pou exei...na sai kala. tha xairomoun na erixnes mai matia kai sto diko mou...http://www.makdel82.blogspot.com/

anidifranco είπε...

@Ιωάννα! Καλημέρα και ευχαριστώ καλή μου για την πρόσκληση! Θα παίξω σίγουρα στο παιχνίδι, μα δυσκολεύομαι να σκεφτώ 10 άτομα να προσκαλέσω, γι’ αυτό αργώ (δεν είμαστε και πολλοί εδώ μέσα). Χαίρομαι που σου άρεσε η ανάρτηση!!! Φιλιά καλή μου, και χαμογέλα!

anidifranco είπε...

@Dimos…χαίρομαι που είσαι ακόμη εδώ :- ) Αυτό θα πω μόνο. Ανυπομονώ να ακούσω και να διαβάσω (τόσο εδώ, όσο και στο μπλοκ σου) και άλλα! Keep on writing, my friend.

anidifranco είπε...

@Makis…Καλώς ήρθες, χαίρομαι που αποφάσισες να σταματήσει για λίγο εδώ μέσα και να αφήσεις μία γνώμη. Αυτό περί «διαφορετικότητας» χωρά πολύ συζήτηση και θα ήθελα να την κάνουμε κάποια στιγμή. Θα με ενδιέφερε να ακούσω τις απόψεις σου. Έγινα ήδη αναγνώστρια και στο δικό σου μπλοκ και σύντομα θα βρεις σχόλια μου στις σελίδες του.

Dimos είπε...

Εδώ είμαι γλυκιά μου anidifranco, εδώ. Αλλά δεν μπορείς να φανταστείς τί ξενύχτια κάνω. Έχω ρέψει στο διάβασμα και βγαίνω μια φορά τις δυο βδομάδες. Όλοι, φίλοι, κοπέλες κλπ έχουν κάνει μαύρα μάτια να με δουν. :Ρ Τί να κάνουμε όμως, δεν βγαίνει αλλιώς. Τουλάχιστον έχω κείμενα σαν και τα δικά σου για συντροφιά.

Πάλι καλά που θα πάω στους Prodigy αύριο και θα ξελαμπικάρω κάπως!

Τον Αύγουστο έκανα μια προσπάθεια, έγραψα αρκετά posts, τώρα όμως, λόγω έλλειψης χρόνου, σιγή ιχθύος... Μετά τον Σεπτέμβριο ελπίζω να επανέλθω δριμύτερος. Ίσως προλάβω και μες στον μήνα να γράψω και τίποτα ακόμα. We'll see.

Φιλιά παντού

Morgana (Ευρυνόμη) είπε...

Ω τέλεια ευχή! Κι έμαθα κάτι παραπάνω από αυτήν...;)