To be (a child) or not to be? That is the question…

Βλέποντας χθες αργά το βράδυ την εκπομπή «Πρωταγωνιστές», με θέμα τη σχολική βία, μου ήρθε στο μυαλό η φράση του Νίτσε: Η τραγωδία του ανθρώπου είναι…ότι κάποτε υπήρξε παιδί.

Τα ελληνικά σχολεία έχουν κάνει διάφορες στροφές (ή μήπως καλύτερα περιστροφές, για την ώρα κυρίως γύρω από τον εαυτό τους) για να αντιμετωπίσουν όσο πιο αποτελεσματικά μπορούν τα νέα δεδομένα που ήρθαν ακάλεστα στις αίθουσες τους, με την άφιξη της νέας γενιάς μαθητών. Για τον κόσμο των εκπαιδευτικών η αιτία για αλλαγές και εξεύρεση εναλλακτικών λύσεων στο πρόβλημα της σχολικής βίας μπορεί όντως να περιστρέφεται αποκλειστικά γύρω από  τη συμπεριφορά των παιδιών και των εφήβων που έχουν υπό την επίβλεψη τους, αλλά τα σύνδρομα που κουβαλούν τα παιδιά-έφηβοι μέσα τους και εξωτερικεύουν στις σχολικές αυλές με αυτή τη βίαια συμπεριφορά, είναι ουσιαστικά δική μας ευθύνη. Κανένα παιδί δεν γεννιέται τσαμπουκάς, τσαμπουκάς και τραμπούκος γίνεται στην πορεία, τόσο μέσα από αυτά που βλέπει να διαδραματίζονται μέσα στο σπίτι του, όσο και με αυτά που βιώνει εκτός σπιτιού.

Οι αιτίες για τους τσακωμούς και τις βιαιοπραγίες στις σχολικές αυλές που εξιστόρησαν οι μαθητές που μίλησαν στην κάμερα είναι ασήμαντες, αν όχι γελοίες στα μάτια των μεγάλων. Τα αγόρια μαλώνουν για τις ομάδες και για τα κεκτημένα τους, για να διατηρήσουν και να προστατεύσουν το «ανδρικό προφίλ» τους, να οριοθετήσουν τη θέση τους εντός της ομάδας. Τα κορίτσια πάλι μαλώνουν κυρίως για τα αγόρια. Πράγματα ασήμαντα και μικρά, σωστά; Ας γίνουμε κομματάκι πιο ειλικρινείς και θα ανακαλύψουμε ότι τα παιδιά συμπεριφέρονται ακριβώς όπως εμείς, οι –δήθεν- ενήλικοι.

Ένα τσούρμο (ναι, έτσι βλέπω εγώ τους ψυχαναλυτές) –κυρίως αρσενικών- ψυχαναλυτών έχει γράψει τόμους ολόκληρους σχετικά με τη διαμόρφωση του συνειδητού και του υποσυνείδητου στη μικρή ηλικία και όλοι τους παραδέχονται πως η οριοθέτηση του εαυτού γίνεται αναπόφευκτα μέσα από τη σύγκριση που κάνουμε με το όμοιο αλλά και «το άλλο», το διαφορετικό από εμάς, καθώς και μέσα από το φόβο της τιμωρίας ή του εξοστρακισμού, σε περίπτωση που εκφράσουμε ή υλοποιήσουμε τις παραβατικές μας (για τα κοινωνικά-ηθικά δεδομένα της κουλτούρας στην οποία μεγαλώνουμε) επιθυμίες. Δανειζόμενοι τις θεωρίες της ψυχανάλυσης, τόσο οι φιλόσοφοι, όσο και τα «ακαδημαϊκά ξαδέρφια» τους, οι κοινωνικοί επιστήμονες, πήγαν το θέμα της ανθρώπινης ταυτότητας ένα βήμα παραπέρα, εξετάζοντας τα πολιτισμικά-κοινωνικά στοιχεία της κάθε κουλτούρας και πως αυτά διαμορφώνουν την συνειδητή εικόνα του εαυτού μας. Προέχει, νομίζω, λοιπόν, να εξετάσουμε ποιο είναι αυτό το «όμοιο» και το «άλλο» που διαμορφώνει τη συμπεριφορά αυτών των παιδιών που είχαν το θάρρος να μιλήσουν στη χθεσινή εκπομπή.

Το θέμα της ανδρικής αυτοεκτίμησης, της οριοθέτησης της θέσης εντός του συνόλου ή της επιβολής των προτιμήσεων/απόψεων στους γύρω δεν περιορίζεται μόνον στα στενά όρια της σχολικής αυλής για τους μετέπειτα άντρες. Σε μια κοινωνία, όπου η φανέλα της ομάδας αποτελεί ιερό σύμβολο (ευτυχώς, όχι για όλους) και μετά από κάθε ποδοσφαιρικό αγώνα το ξύλο και οι φθορές είναι αναμενόμενες –και κυρίως δίχως παραδειγματική τιμωρία- είναι λογικό τα παιδιά να μαλώνουν για τις ομάδες στις σχολικές αυλές. Σε μια κοινωνία, που δεν έχει καταφέρει να υπερβεί και να αποδομήσει εποικοδομητικά τους μύθους και τους λεονταρισμούς του παρελθόντος ή δεν έχει καταφέρει να ξεπεράσει την εμμονή της με το πώς δείχνεις και όχι το τι πραγματικά είσαι, είναι λογικό τα αγόρια να μετράνε τη δύναμη τους με μπουνιές και βρισιές. Βλέπετε, για την ώρα η μόνη δύναμη που έχουν να επιδείξουν είναι η λεκτική και σωματική. Σε μερικά χρόνια, την ίδια συμπεριφορά θα την αναπαράγουν μέσα από την επίδειξη πλούτου, κοινωνικού και επαγγελματικού πρεστίζ ή ακόμη και μέσω των κατακτήσεων/επιδόσεων τους στο σεξουαλικό τομέα.

Το ίδιο, βέβαια, ισχύει και για τα κορίτσια. Μεγαλωμένα  -τόσο μέσα από την οικογένεια τους όσο και μέσα από τα σχόλια/αντιδράσεις του περίγυρου τους- να αντιλαμβάνονται την αξία τους με μοναδικό γνώμονα την ομορφιά και την κοινωνική τους θέση, είναι λογικό να ενδιαφέρονται πρωτίστως να ενισχύσουν το μοναδικό «νόμισμα» που τους δίνει η ζωή, δηλαδή την εμφάνιση τους. Και τι καλύτερος τρόπος να νομιμοποιηθεί η αξία τους, παρά μέσα από τα μάτια-αντιδράσεις-σχόλια των αντρών και των γυναικών που τα περιτριγυρίζουν; Τα παιδιά, λοιπόν, μπαίνουν από νωρίς στο φαύλο κύκλο (διότι είναι φαύλος, ας μην γελιόμαστε, κανείς δεν αγγίζει την τελειότητα δίχως να ψεύδεται ασύστολα ή τη βοήθεια του photoshop) των δικών μας επιλογών, της αναπαραγωγής της δικής μας διαπαιδαγώγησης.

Τι μας μένει, λοιπόν; Κόμπλεξ κατωτερότητας, άγχος, χαμηλή αυτοεκτίμηση και ένας αγώνας δρόμου να αγγίξουμε την τελειότητα σε όλους τους τομείς, μέχρι τα βαθειά γεράματα, όπου πλέον βλέπουμε την πλάνη στην οποία πέσαμε από μικροί και αναπολούμε το χαμένο μας χρόνο. Μας μένει επίσης μπόλικο υλικό για να κάνουμε εκπομπές και να σιχτιρίζουμε συμπεριφορές. Μας μένει η ψευδαίσθηση πως μέσω της διαμεσολάβησης, η βία εξαλείφεται εντός του σχολείου και ας αναπαράγεται ασύστολα εκτός της σχολικής αυλής. Μας μένει και ο πόνος, η ντροπή, τα απωθημένα της απόρριψης όλων αυτών των ανθρώπων που ακούσαμε να μιλάνε, ως ενήλικοι πλέον, για τη μοναξιά που τους φόρτωσε ως παιδιά η διαφορετικότητα τους.

Κάποιοι το ξεπερνάνε, πολλοί όμως όχι. Κάποιοι το χρησιμοποιούν προς όφελος τους, οι περισσότεροι όμως όχι. Όλοι αυτοί, οι –ουσιαστικά στραπατσαρισμένοι έφηβοι των σχολικών αυλών μας- είναι οι αυριανοί μας πολίτες, φίλοι, εραστές, σύντροφοι και γονείς. Ο φαύλος κύκλος των ανθρώπινων σχέσεων δεν είναι ποτέ αναίτιος, δεν είναι ποτέ τυχαίος. Ο φαύλος κύκλος της ασυνεννοησίας μας ξεκινά από πολύ νωρίς σε αυτή τη ζωή και λύση δεν είναι η διαμεσολάβηση, όπως παρουσιάζεται τουλάχιστον στα σχολεία. Λύση, σίγουρα, είναι ο διάλογος, αλλά ακόμη και αυτός, εξαρτάται από τις συνθήκες και το συνομιλητή σου, στοιχεία και τα δύο που δυστυχώς δεν είναι ποτέ αθώα και απαλλαγμένα από όλα τα σύνδρομα και συμπεριφορές που περιγράψαμε παραπάνω.

Και επειδή δεν είμαι καλή στο να δίνω λύσεις (διότι δεν θα με ακούσει και κανένας, έτσι και αλλιώς) αφήνω τον καθένα να το σκεφτεί μόνος του.